A escola de nenas creada en Betanzos no ano 1836 é un exemplo de colexio público establecido polo réxime liberal sobre as bases dunha antiga fundación educativa.
A Real orde comunicada do 26 de xaneiro de 1836 encomendou "por ahora la dirección inmediata" da escola ao Concello de Betanzos e determinou a venda a censo ou rédito das rendas do antigo colexio de orfas que había na cidade para o sostemento da nova escola.
O primitivo colexio de orfas fora fundado en 1629 por dona Úrsula Meléndez de Tejeda coa finalidade de recoller 12 doncelas orfas de entre 11 e 22 anos. Alí debían recibir unha educación baseada na doutrina e moral cristiás e “en hacer labores de aguja y otros trabajos de manos con el objeto de adquirir algo para ayuda de vestirse y calzarse...”
Creado a semellanza do que fundara o arcebispo Juan de San Clemente en Santiago no ano 1600, o colexio de orfas de Betanzos inscríbese no contexto do ensino a pobres e necesitados (e outros seres desvalidos, como as doncelas orfas) durante o Antigo Réxime.
Historia arquivística
Aínda que é posible reconstruír a historia arquivística da institución, descoñecemos con exactitude como chegaron os documentos ao Arquivo do Reino de Galicia, aínda que poidamos conxecturalo.
Os documentos do colexio de orfas fundado por dona Úrsula Meléndez deberon conservarse nas sedes que ocupou a institución, de acordo coas minuciosas instrucións que aquela deixara: "Cerrados en una arquilla... en la Capilla de la dicha casa y memoria... y las llabes... las tengan los patronos.... cada uno la suya...." Entre estes documentos, debían de estar "los libros en blanco que sea menester, así para el apeo de la dicha hacienda como para lo que se librare por los... gastos y salarios, como también para las elecciones y entradas de las guérfanas y capellanes y cuentas que se han de tomar a los mayordomos que cobraren la renta..., poniendo cada cosa de por sí en su librito, sin que se mezclen dos cosas diferentes en uno...". A teor dos libros conservados, non se cumpriu exactamente esta última disposición.
Con todo, é probable que as dificultades polas que atravesou e a carencia dunha sede estable ata ben avanzado o século XVIII influíran na integridade do arquivo.
Os documentos deberon pasar ao Concello de Betanzos cando este se fixo cargo do colexio en 1836. De acordo cos expedientes tramitados a partir desta data, a xestión municipal chegou ata o ano 1901; daquela, o recente Ministerio de Instrución Pública asume a xestión de todas as escolas municipais e así os documentos —na súa maior parte relativos á xestión económica da escola— transfírense á Delegación Provincial de Facenda. Desde esta pasarían ao Arquivo do Reino de Galicia a partir de 1970 (data da primeira transferencia dos documentos de Facenda).
No arquivo non se identificou o fondo como tal ata a segunda metade da década de 1980, sendo Pedro López Gómez director.
Os documentos achábanse mesturados cos da Obra pía para casar orfas de dona Juana Díaz de Lemos.