No ano 1804, Carlos IV concédelle á Coruña o privilexio de establecer unha factoría para a elaboración de tabacos; pero parece que non será ata principios de 1808 cando comece a funcionar como tal. En principio aplícase o mesmo regulamento da de Cádiz, que fora aprobado o 11 de outubro de 1807.
A fábrica establécese nos terreos do Correo Marítimo, no lugar da Palloza, e será a comezos do século XX cando principie a ter a súa configuración actual, no referente ao edificio principal e a algúns dos almacéns. Nesta época tamén inicia unha importante mecanización na produción: instálanse máquinas como tiruleiras, leadoras, envasadoras… No proceso de mecanización ábrese unha paréntese durante a Guerra Civil, que ao pecharse posteriormente habería ocasionar certa perda do predominio da man de obra feminina en prol da masculina.
No ano 1887 apróbase unha lei pola que a xestión das fábricas de tabaco pasa a mans privadas. O monopolio obteno o Banco de España, que llo cede á Compañía Arrendataria de Tabacos (CAT) o 25 de xuño dese mesmo ano. Despois da Guerra Civil, a CAT é substituída por unha nova sociedade: Tabacalera S.A., constituída o 5 de marzo de 1945, que xestionará todas as fábricas españolas ata a súa fusión coa sociedade francesa Seite, que dará orixe no ano 1999 a Altadis. A fábrica rematará a súa actividade en decembro de 2002.
Respecto á produción, destaca a introdución das farias, inventadas por un mexicano de orixe galega, Heraclio Farias, que asinou un contrato coa CAT no ano 1889. Desde as súas orixes, sobresae na fabricación de puros, pero a partir da década de 1930 vaise inclinando polos produtos de tabaco picado. A partir do ano 1959, co Plan de estabilización, o país vaise abrindo progresivamente ao exterior. Todo isto tivo consecuencias no hábitos de consumo, como no aumento da demanda de cigarros.
Finalmente cómpre destacar o importante papel que xogou na actividade sindical da cidade, xa que foi un importante foco ata o golpe de Estado do xeneral Franco.
Historia archivística
A meirande parte da documentación estaba depositada no faiado do edificio principal da fábrica, en andeis metálicos onde aparecía indicado o nome de diferentes departamentos. A documentación restante estaba situada en varios despachos, principalmente no de dirección.
A única mención que atopamos sobre a súa organización figura nunha carta do 6 maio de 2002 dirixida ao director da Fundación ALTADIS polo director da fábrica, Javier Otiz de Urbina. Nela comentábase que a documentación estaba instalada en arquivadores etiquetados por datas, pero sen mencionar ningún tipo de organización.
Sabemos por unha carta do 16 de abril de 1955 da desaparición de gran parte da documentación anterior a 1921. Nesta carta autorízase a destrución de documentación anterior a esta data e anúnciase que proximamente se realizará o mesmo coa documentación anterior a 1945. Tamén hai que ter en conta as perdas que puideron ocasionar incendios importantes que se produciron na fábrica, como por exemplo o de 1896 ou o de 1920.
Alcance e conteúdo
Este fondo proporciona información sobre un período cronolóxico que vai de 1854 a 2001, aínda que a meirande parte da documentación podémola situar desde os anos da década de 1940.
Non se conserva documentación das primeiras décadas de funcionamento da fábrica; a que se conserva desde a segunda metade do XIX, refírese fundamentalmente a material gráfico (planos) e, en menor medida, ao persoal obreiro da fábrica.
A principal fonte para obter información xeral sobre todos os aspectos da factoría é a que obtemos de series como a de Correspondencia e a de Circulares, con continuidade desde principios do século XX, que forman parte da sección de dirección. Tamén é unha serie con gran continuidade a de Expedientes de obras e subministracións e a de Expedientes de orzamentos.
Polo que respecta ao persoal, conservamos bastante información relacionada con aspectos tan diversos como as retribucións, os seguros sociais/seguridade social, a seguridade e medicina de empresa, o control de asistencia, etc, cun abano que vai de 1859 ao ano 2000.
Para o coñecemento da administración económica, contamos con series con ampla representación no tempo, como os expedientes de diferentes contas: caixa de pensións, efectivo, labores peninsulares, tabaco en rama, etc., con información preferentemente desde a década de 1940 ata a de 1990.
Na sección de mantemento podemos atopar todo o relacionado co coidado do edificio, maquinaria e ferramentas, cun abano cronolóxico que vai de 1920 a 1999.
A sección de organización recolle a documentación xerada polas actividades relacionadas co control da calidade e o rendemento dos traballadores, con información desde mediados do século XX.
Finalmente, na de produción atopamos datos sobre as materias primas, a elaboración dos diferentes produtos e marcas e, en menor medida, a súa distribución, para todo o século XX.
Condiciones de acceso
Condiciones de acceso
Descripción condiciones de acceso:
A documentación é de libre acceso para os cidadáns en xeral.
Determinadas series están afectadas por limitacións no acceso, conforme as condicións xerais da lei. O artigo 105.b da Constitución establéceas de forma xenérica e o artigo 57.1 da Lei de patrimonio histórico español sinala as regras que rexen as consultas. Haberá consulta restrinxida no caso de que o seu contido afecte a seguridade ou defensa do Estado, a pescuda dos delitos ou a intimidade das persoas.
Normativa:
Ao estar depositados no ARG, os documentos adquiren a condición de bens de interese cultural (art. 50 de la Lei 8/1995, do 30 de outubro, do patrimonio cultural de Galicia, e 60 da Lei 16/1985, do 25 de xuño, do patrimonio histórico español), e pasan a gozar así do réxime de protección establecido nas normas.
Condiciones de reproducción
Condiciones de reproducción:
A reprodución da documentación deste fondo está suxeita ás seguintes disposicións:
- Decreto 219/2011, do 17 de novembro, polo que se fixan os prezos públicos e as normas dos servizos de reprodución prestados nos arquivos xestionados pola Xunta de Galicia.
- Orde do 31 de agosto de 2010, pola que se establecen as normas para a consulta e reprodución dos documentos nos arquivos propios e xestionados pola Xunta de Galicia.
Derechos de autor
Situación de derechos de autor:
- Real decreto lexislativo 1/1996, do 12 de abril, polo que se aproba o texto refundido da Lei de propiedade intelectual, regularizando, aclarando e harmonizando as disposicións legais vixentes. Atinxe, entre outros, a: Artigo 10. Obras e títulos orixinais f) Os proxectos, planos, maquetas e deseños de obras arquitectónicas e de enxeñería. g) Os gráficos, mapas e deseños relativos á topografía, á xeografía e, en xeral, á ciencia. h) As obras fotográficas e as expresadas por procedemento análogo á fotografía - Real decreto 1825/1998, do 28 de agosto, sobre traspaso de funcións e servizos da Administración do Estado á Comunidade Autónoma de Galicia en materia de execución da lexislación sobre propiedade intelectual. - Decreto 60/1999, do 11 de marzo, de asunción das funcións e servizos transferidos á Comunidade Autónoma de Galicia, mediante Real decreto 1825/1998, do 28 de agosto, en materia de execución da lexislación sobre propiedade intelectual e a súa asignación á Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo.
Lengua:
Spanish; Castilian
Características físicas
Estado de conservación:
Bo
Documentación relacionada
Existencia y localización de originales
Localización de originales: Arquivo do Reino de Galicia Arquivo de Tabacalera S.A. que se custodia no Arquivo Xeral da Administración de Alcalá de Henares.
Existencia y localización de copias
Existencia de copias: Non existen copias
Unidades de descripción relacionadas
Unidades de descripción relacionadas: No arquivo atopamos información complementaria nos seguintes fondos: Real Audiencia de Galicia. 14 preitos e/ou causas relacionados coa renda do tabaco. Real Intendencia de Galicia. As caixas 46507 e 46508 conteñen un expediente gobernativo imprescindible para coñecer as súas orixes. Goberno Civil da provincia da Coruña. Podemos atopar información en diferentes seccións e subseccións deste fondo. Por exemplo, en canto ás asociacións, movementos sindicais, etc.
Xunta de Galicia. Información mantenida y publicada en internet por la Xunta de Galicia