Tradicionalmente, sinálase como data de creación oficial do Tribunal o 3 de agosto de 1480, pero, en realidade, o que podemos fixar entonces é o inicio dun proceso gradual que, en palabras do profesor Eiras Roel, "se formaliza en 1494 con la regulación del tribunal según los procedimientos ordinarios del Derecho de la ép oca y se reconoce oficialmente como Audiencia real hacia 1514". Conformada como tal a principios do século XVI, a Real Audiencia irá perfilando a súa estru ctura orgánica e competencias como tribunal de xustiza e órgano de goberno do Reino p or sucesivas ordenanzas (impresas por primeira vez en 1679, na Coruña, na impren ta de Antonio Frayz). Nesta época, está presidida por un Gobernador-Capitán Xe neral e se organiza en dúas Salas, con competencia en asuntos civís e crimininais. Cada unh a delas conta con 4 alcades maiores e ten asignadas dúas escribanías de asento ( a Sala Primeira, Gómez e Pillado, a Segunda, Fariña e Figueroa). En outubro de 1 760 créase a Sala do Criminal e dótase de 3 alcaldes maiores e dúas escribanías (Taboada e Va lado) Entre 1566 e 1587 o Gobernador é substituído por un Rexente. Suprimida esta figura na última data indicada, restitúese no ano 1726, pero esta vez para coexistir coa de Gobernador. Gobernador/Rexente e Alcaldes Maiores conforma ban o Real Acor do, o órgano de Goberno da Audiencia. Como noutros tribunais do Antigo Réxim e, funcionaban anexos á Real Audiencia pequenos xulgados. Entre eles, coñecemos hoxe, pola documentación conservada, o Xulgado de Provincia e o Xulgado da Protectoría do V oto do Apóstolo Santiago. Como tribunal real con xurisdicción en todo o terr itorio de Galicia, as competencias da Real Audiencia incluían o coñecemento en 1 ª instancia no termo da súa residencia e en cinco legoas á redonda (que serán 8 a partir da creación do Xulgado de Provincia en 1760) así coma nos casos de Corte. En apelac ión, a Audiencia coñecía das de tódolos procesos civís, criminais e de goberno d as xustizas do reino e das sentencias dictadas polos seus xuíces no espacio das cinco legoas . As sentencias da Real Audiencia eran apelables diante da Chancelería de Va lladolid. Nos preitos civís, o límite, fixado inicialmente en 10.000 maravedís, elévase progresivamente, ata acadar 1.000 ducados de ouro en 1580. No criminal, aínda q ue nun principio podía apelarse das sentencias de mutilación de membros ou deste rro de dez anos en adiante, finalmente se restrinxíu a apelación ós casos de pen a de morte. Contaba ademais a Audiencia de Galicia, a traveso do Real Acordo, con amplas facultades en materia gubernativa en todo o Reino. O Decreto de 26 d e xaneiro de 1834, que crea novas audiencias, establece o territorio de cada unh a e sinala a igualdade en autoridade e facultades de todas elas, inaugura un proceso de cambi o radical do réxime xurídico destes tribunais en consonancia co resto das normas que por estes anos contribuiron a liquida-lo Antigo Réxime. En consecuencia, té ndese a fixar tradicionalmente nesta data o fin da existencia da antiga Real Audiencia de Gali cia.
Ata o momento da creación do Arquivo do Reino de Galicia, no ano 1775, do q ue constitíu o núcleo fundador, o fondo documental da Real Audiencia se custodio u en diferentes lugares. Así, sobre cada escribanía de asento recaía a responsab ilidade inicial da custodia das series documentais producto das súas actividades , mentre s que por diversos testemuños coñecemos que xa en datas temperás existía un loca l, que funcionaría como arquivo central do organismo, no convento de Santo Domin go da Coruña, onde sufriría os efectos da ocupación e queima do convento por parte do exército inglés durante o sitio de 1589. Noutros momentos, o fondo documental ou fra ccións do mesmo gardáronse en diferentes institucións coruñesas, como o Convento de San Francisco, o Hospital do Bon Suceso ou, tamén, nas propias casas dos escribáns. Nuns e noutros locais, as condicións de conserv ación non eran sempre as máis axe itadas, tal e como poñen de manifesto algúns testemu ños que se refiren a algún d estes como"bódega húmeda y mal acondiconada".
Forma jurídica del ingreso: Transferencia
En relación co desenvolvemento da función xudicial da Audiencia, atopamos n o fondo dúas grandes series documentais, a de preitos civís e a de causas criminai s. Outras series identificadas son as de expedientes de apeos, expedientes de visitas de escribáns, executorias, pedimentos, protocolos notariais e sentencias . Outras series, características tamén da súa función xudicial, ou a cabalo entre esta e a de goberno, resultado en moitos casos da execución de procedementos concretos propios deste tribunal, están a ser identificadas como tales. Así: autos ordinarios, expedientes de provisións ordinarias, expedientes de vía de forza, simples querelas, dema ndas de graciosa ou preitos de misión en posesi ón de bens de vínculo e morgado. Forman seccións aparte os documentos proceden tes do Xulgado de Provincia e do Xulgado da Protectoría do Voto do Apóstolo Santiago . Dado o carácter e as competencias da institución que o xerou, o fondo reúne información sobre un amplísimo abano de aspectos da vida dos homes de Galicia durante o Antigo Réxime.
O fondo foi sometido a diversos expurgos que mermaron especialmente a serie de causas criminais ó longo do pasado século e do presente. Por outra parte, a súa integridade houbo forzosamente de se resentir pola itinerancia inicial da Au diencia, a carencia dun único local de arquivo e as pésimas condicións de instalación que s ufriron os documentos durante séculos
Na organización tradicional do fondo, os documentos clasificáronse tomando como criterio a procedencia de cada unha das 4 escribanías de asento do tribunal , e, nun segundo paso, agrupando os expedientes de acordo coa categoría xurídica dos demandantes, coa materia de que tratan ou, tamén, coa súa tipoloxía. Deste xeito chegaron a formarse vintedous "series" diferentes - algunhas, incluso antes de ingresar no Arquivo - que levan os seguintes nomes: Arcebispos e Bispos , Cabidos , Confrarías, Comendadores de Ordes Militares, Conventos, Forzas Eclesiá sticas, Hospitais, Let ra Fiscal, Mosteiros, Montes e Comunais, Nobleza Titulada, Obras Pías, Oficios e Cargos Públicos, Particulares, Universidades e Colexios, Veciños , Vínculos e Mo rgados, Apeos, Causas Criminais, Executorias, Pedimentos e Sentenc ias e Visitas de Escri báns. A estas agrupacións, máis ou menos naturais, segundo os casos, sumábanse a s 2 seccións do Xulgado da Protectoría do Voto do Apóstolo Santiago e do Xulgado de Provincia. Sen embargo, é discutible que estas agrupaci óns poidan chamarse e n puridade "series", conxuntos de documentos que non poden ter outra natureza qu e non sexa estrictamente arquivística, intimamente ligada coa xénese documental, na que os procedementos desempeñan un carácter fundamenta l. Neste senso, por exemplo, a ag rupación de preitos Arcebispos e Bispos non se orixinou como resultado dun proce demento xudicial singular, e, pola contra, pode reunir expedientes que sexan tes temuño de diferentes tipos de procedemento s ( Autos Ordinarios, Graciosas, Procedementos Ci vís Ordinarios…). Por tanto, a maior parte daquelas "series" tradicionais non co nstitúen verdadeiras agrupac ións de documentos. Parecen, pola contra, diferentes formas de representar unha única realidade, diferentes instrumentos de descrición, de catá logos, comenzado s a elaborar, xa con estes criterios, xurídicos ou temáticos, na s propias escriba nías de asento do Tribunal antes da súa transferencia ó Arquivo do Reino, para facili ta-las búsquedas dos expedientes xudiciais. Non obstante, a súa orixe , longa tradició n de uso e forma en que se deseñou o proceso de informatización do fondo no Arquiv o obrigan a telas en consideración - polo menos de momento - na organización e descrición do fondo. Hoxe, estas circuntancias xunto coa demo rada avaliación das propostas de clasificación da documentación existentes e a c onstatación do carácter meramente instrumental que salas e escribanías posuían d entro da estructura orgánica do Tribunal lévannos a propugnar un cadro de clasificaci ón orgánico-funcional do fondo, como o seguinte: 1.Audiencia 1.1. Réxime in terior 1.2. Xustiza e Goberno 2. Xulgado de Provincia 3. Xulgado da Protectoría do Voto do Apóstolo Santiago 4.Cárcere Real 5. Arquivo Cada un destes epígrafes constitúen subfondos (Audiencia, Xulgado de Provincia…) ou secc ións ( divisións do subfondo: Réxime interior…) ós que se adscriben as series ( Ex pedientes civís, criminais e de goberno), considerándose "subseries" as tradicionais agrup acións citadas máis arriba.
Acceso libre. Consulta limitada para aqueles documentos que se achen en mal estado de conservación
Por estar transferida a xestión á Comunidade Autónoma de Galicia, a reprodu cción da documentación deste fondo áchase suxeita á Lei 13/1991, de 9 de decembr o , de taxas, prezos e exaccións reguladoras da Comunidade Autónoma de Galicia, no seu artigo 12, desenvolvido polo Decreto 320/1992 de 12 de novembro, polo que se fixan os p rezos públicos percibidos pola Xunta de Galicia nos arquivos e museos xestionado s pola Comunidade Autónoma de Galicia e nos de titularidade autonómica, no seu T ítulo III, artigo 9º.
Descripción estado de conservación: Unha parte do fondo áchase en mal estado debido
A maior parte dos instrumentos de descrición existentes no arquivo sobre o fondo da Real Audiencia de Galicia (máis de 70 na actualidade) poden consultarse en: - López Gómez, Pedro. Arquivo do Reino de Galicia : Catálogo de instrum entos de descripción documental y bibliográfica. Santiago de Compostela, Xunta de Galicia , 1993. (Actualizado en:.http: //www.xunta. es/conselle/cultura/patri monio/arquiv o%20reino/in dex.htm Entre eles cómpre destaca-la guía do Arquivo do Reino d e Galicia, da que existen dúas edicións, hoxe agotadas pero consultables no propio centro: - Gil Merino, Antonio. Archivo Histórico del Reino de Galicia. Guía del Investi gador. La Coruña : Dirección General de Archivos y Bibliotecas, 1968.- Existe ou tra edición conmemorativa do II Centenario da creación do Arquivo, de 1976. Ademais, publicá ronse recentemente: - Arquivo do Reino de Galicia. Imaxes da Xustiza en Gali cia. Cartografía e iconografía nos fondos documentais da Real Audiencia de Galic ia e da Audiencia Territorial da Coruña. -[Santiago de Compostela] : Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, 1998 - López Gómez, Pedro (dir.). Arquivo do Reino de G alicia: Juzgado de la Protectoría del Voto del Apóstol Santiago. Catálogo Docume ntal. Santiago de Compostela : Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, 1997 - Lópe z Gómez, Pedro (dir.). Arquivo do Reino de Galicia: Catálogo de expedientes de a peo. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, 1999 - Quiroga Barro, Gabriel; López Gómez, Pedro (dir.). Arquivo do Reino de Galicia: Catálogo de expedientes de veciños. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Patrimoni o Cultura, 2001.
No existen copias
1. Estudios institucionais e arquivísticos e recopilacións de fontes docume ntais: - CANDAL GONZÁLEZ, Xosé M. "Pleitos de aguas en la Audiencia coruñesa durante el siglo XVIII". Obradoiro de Historia Moderna, 1993, nº 2, páx. 85-10 3 - COLECCIÓN Diplomática de Galicia Histórica. Santiago : Tipografía Galaica, T.I., 1901 - COLECCIÓN de documentos históricos. Boletín de la Real Academia Gall ega. La Coruña, Imprenta Roel, 1915, T.I; 1931, T.II, 1969, T.III - EIRAS R OEL, Antonio. "Sobre los orígenes de la Audiencia de Galicia y sobre su funció n de gobierno e n la época de la Monarquía absoluta". Anuario de Historia del Derecho Español. M adrid, 1984, páx. 323-384 - FERNÁNDEZ VEGA, Laura. La Real Audiencia de Gali cia : Órgano de Gobierno en el Antiguo Régimen ( 1480- 1808) ; prólogo del profesor Eiras Roel. La Coruña : Diputación Provincial, 1982. 3 vol. - FERNÁNDEZ VEGA, Laura. " Relaciones de la Real Audiencia de Galicia con los concejos de La Coruña y Santi ago durante el siglo XVI". Revista del Instituto "José Cornide" de Estudios Coruñeses, 1972- 73, 8-9, páx. 39-56 - GARCIA MIRAZ, María del Mar et al. "Una aportación al estudio tipológico de la documentación judicial del Antiguo Régimen: los Pedime ntos", in Actas de las I Jornadas sobre metodología para la identificación y valoración de fondos documentales para las administraciones públicas. Madrid : Ministerio de Cultura, Dirección de Archivos Estatales, 1992, páx. 141- 149 - GIL MERINO, Antonio. "Notas históricas sobre la Real Audiencia de Galicia en la segunda mitad del sig lo XVI y su traslado a La Coruña". Revista "José Cornide" de Estudios Coruñe ses, 1966, 2, páx. 19-28 - GONZÁLEZ LÓPEZ, Pablo. "El Archivo del Reino de Galic ia y análisis de los fondos documentales cistercienses. La Historia del Arte desde sus comiten tes" in Congreso de Jóvenes investigadores en Historia. 4-8 agosto 1986, La Cor uña : Colectivo de Investigación Histórica Vedia y Goossens. Multigraf. - LO PEZ GOMEZ, Pedro; MARTÍNEZ CORTIZAS, Antonio "Mecaniza ción de los catálogos del fondo de la Real Audiencia en el Archivo del Reino de Galicia". Irargi. Revista de Archivís tica. Vitoria- Gasteiz. 1990, nº 3, páx. 11-54. - LÓPEZ GÓMEZ, Pedro. La Rea l Audiencia de Galicia y el Archivo del Reino. Santiago de Compostela : Xunta de Galicia, 19 96. 2 vol. - LÓPEZ GÓMEZ, Pedro "Palacios para un Archivo Real : los hospeda jes del Archivo del Reino de Galicia", in Palacios para un Archivo Real. Santiag o de Compostela : Xunta de Galicia, 1995, páx. 9-33 - LÓPEZ GÓMEZ, Pedro "Elimina ciones de documentos de la Real Audiencia de Galicia". ARCHIVUM. París. 1996, Vo l. XLII, páx. 157- 172 - LÓPEZ MORÁN, Beatriz. "La Administración de la Justi cia en la persecución del bandolerismo en Galicia (1800-1850)", in Historia da Administrac ión Pública . I Simposio de Historia da Administración Pública. Santiago, 1993, p áx.403-425 - MARTÍNEZ BARBEITO, Carlos. El "Auto Gallego" en la Historia, en los tratadista s y en la práctica forense. Sada, A Coruña : Ediciós do Castro, 1984 - MARTIN EZ GARCIA, Luis. "Catálogo de Viñas del Archivo del Reino de Galicia" , in Jornadas de Viticultura y Enología de Tierra de Barros. 8-12 de Mayo de 19 89, Almendrale jo . Almendralejo: Escuelas Universitarias de Formación del Profesorad o de E.G.B. e Ingeniería Técnica Agrícola Santa Ana, 1989, páx. 349-351 - MAR TÍNEZ SALAZAR, Andrés. El cerco de la Coruña en 1589 y Mayor Fernández Pita (Apu ntes y documen tos). La Coruña : Andrés Martínez, 1889 - MARTÍNEZ SALAZAR, Andrés. D ocumentos galleg os de los siglos XIII al XVI. La Coruña : Imprenta de la Casa de Misericordia, 1911 - MAYÁN FERNÁNDEZ, Francisco. "Catálogo de documentación relacionada con los Pardo de Cela existente en el Archivo Regional de Galicia".Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Lugo, 1967- 1970, V III, páx. 171 e ss. - ORTEGO GIL, Pedro. "Apercibimientos penales en la prác tica criminal de la Real Audiencia de Galicia (siglos XVII y XVIII)". Cuadernos de Historia de l Derecho, 1996, nº 3, páx. 11-41., - ORTEGO GIL, Pedro."El parricidio en la práctica de la Audiencia de Galicia". Dereito, 1996, vol. 5, 1, páxs. 245-273 - ORTEGO GIL, Pedro. "Hurtos sacrílegos y práctica judicial gallega. Siglos XVI-XVIII". E studios penales y criminológicos, 1998, XXI, páx. 241-304 - ORTEGO GIL, Ped ro. "Irregularidades judiciales en el proceso penal durante el siglo XVIII: Prob lemas, controles y sanciones". Revist a de la Facultad de Derecho de la Universidad Comp utense de Madrid, nº 91 - ORTEGO GIL, Pedro. "La aplicación de la pena de mu erte en el Reino de Galicia durante la Edad Moderna". Obradoiro de Historia Mode rna, 9, 2000, pp. 143-170 - TOJO PÉREZ, Ramón. "El libro de Herbella de Puga" .Boletín de la Real Academi a Gallega, 1931, t. 19, nº 229, páx. 365-381
1. Volume do fondo: Debe terse en conta que os fondos da Real Audiencia de Galicia e da Audiencia Territorial da Coruña permanecen físicamente unidos 2 . Historia institucional: Recopilacións legais e tratados de dereito: - AUTOS Acordados antiguos y modernos del Consejo que salen a la luz distribuidos en dos partes, siendo su gobernador el excmo. Señor D. Luis Félix de Mirabal y Espínol a. Madrid : Juan de Aritzia, 1727 - COLECCIÓN de todas las Pragmáticas, Cédu las, Provisiones, Circulares, Autos Acordados, Vandos y otras providencias publicadas en el actual reinado del señor D. Carlos IV. Madrid : Vda. E hijo de Marín, T.I . 1794 ; T. II, 1797; T.III, 1801 - Curia forense y eclesiástica: maneras de sustanziar pleitos ordinarios y sumarios en la Real Audiencia de Galicia. S.l., s.a., Ms. 1 47 da Biblioteca Xeral da Biblioteca Universitaria de Santiago de Compostela - HERBELLA DE PUGA, Bernardo. Derecho práctico i estilos de la Real Audiencia d e Galicia. En Santiago : En la Imprenta de Ignacio Aguayo, año de 1768 2ª ed. Anotada, San tiago : Imprenta de la viuda e hijos de Compañel, 1844 3ª ed.: La Coruña : C olegio Provincial de Abogados ; La Voz de Galicia, 1975 - NOVÍSIMA Recopilac ión de las Leyes de España. Madrid : Imprenta de la Publicidad, a cargo de D.M. Rivadeneira , 1850 - ORDENAN ZAS de la Real Audiencia del Reyno de Galicia. Impressas en la ciudad de La Coruña : Por Antonio Frayz, año de 1679 - ORDENANZAS de la R eal Audiencia del Reyno de Galicia. Impressas en la ciudad de La Coruña : Por Antonio Frayz, año de 1679. Ed. Facs.- La Coruña : Banco Central, 1974 - PAZ DE QUIÑON ES, Álvaro. Pro Decreto Ordinario Gallego : Vulgo Auto Ordinario : Allegatio iur is. Santiag o, 1608 - RECOPILACIÓN de las leyes destos reynos hecha por mandado de la Mages tad Católica del Rey don Felipe Segundo, nuestro señor que se ha mandado imprimi r : con las leyes que después de la última impresión se han publicado, por la Ma gestad Católica del Rey don Felipe Quarto el Grande, nuestro Señor. [5ª ed.]. Madrid : Catalina de Barrio y Angulo y Diego Díaz de la Carrera, 1640. (Existen 10 edició ns entre 1569 e 1777) - SÁNCHEZ, Santos. Extracto puntual de todas las Pragm áticas, Cédulas, Provisiones y Autos Acordados publicados y expedidos por regla general en el reinado del señor Carlos III. Madrid : Vda. E hijo de Marín, 1792-1993, 3 vols. - SANTAYANA Y BUSTILLO, Lorenzo de. Los Magistrados y Tribunales de Es paña. Su origen, instituto y jurisdicción, conocimiento, y Gobierno. Zaragoza : Joseph Fo rt, 1751, 2 vols. - VILLADIEGO Y VASCUÑADA, Alonso de. Instrucción política y práctica judicial conforme al estilo de los Consejos, Audiencias y Tribunales de Corte y otros ordinarios del Reyno. Madrid : Melchor Sánchez, 1656 3. Bibliografía: Dado o carácter desta publicación, pareceunos conveniente cinguir unicamente a r ecopilación bibliográfica a este aspecto, pospoñendo a presentación dunha relaci ón máis exhaustiva para unha futura edición da Guía do Arquivo.
Descrición preparada en setembro de 2001 por Gabriel Quiroga Barro