Galiciana: Arquivo Dixital de Galicia

Referencia

ES.GA.15030.AIJCEC/2.1.1.//Caixa 1

Notação:

Caixa 1

Título

Correspondencia científica: Aguilar - Coulon

Fecha de creación

1854-09-02 / 1898-05-02

Otras fechas

1850 / 1900 (predomina)

Nivel de descripción

Unidade de localización

Volumen y soporte de la unidad de descripción

1 Caixa(s)
26 x 36 x 9 cm

López Seoane, Víctor, 1832 - 1900

Historia institucional/Reseña biográfica

Víctor López Seoane (Ferrol, 1832-A Coruña, 1900) é o naturalista galego coa contribución científica máis valiosa, un taxónomo destacado na Zooloxía europea do século XIX. Exemplares de seres vivos recolleitos por el figuran entre as coleccións dos principais museos de Historia Natural de Europa; formou parte de relevantes sociedades científicas europeas dedicadas ao estudo da natureza e publicou en diversos idiomas en prestixiosas revistas especializadas. E nesa intensa actividade, tomou contacto con científicos do máximo nivel, como Raphael Blanchard, Ignacio Bolívar, George Boulenger, Odón de Bo, Lorenzo Camerano, Charles Darwin, Anton Dohrn, Mariano da Paz Graells, Albert Günther, Ernst Haeckel, Fernand Lataste, Jacques de Bedriaga, Maurice Willkomm, Ragnar Hult, etc. O recoñecemento do seu labor veu plasmado, entre outras cousas, co nomeamento como un dos secretarios do primeiro Congreso internacional de Zooloxía (París, 1889). O pai era mariño e foi destinado á comandancia de Vigo, polo que Víctor estudou no Instituto de Tui en 1847, pasando ao de Santiago, onde obtivo o título de Bacharel en Filosofía en xullo de 1851 e mantivo contactos con José Planellas (1821-1888), catedrático de Historia Natural da Universidade de Santiago. Iniciou os estudos de Medicamento en Madrid, que continuou en Andalucia desde 1857, onde prestou especial atención ás Aves da zona, desenvolvendo as primeiras investigacións orixinais; rematou a licenciatura en Santiago, en xuño de 1861. Seoane foi un naturalista, estudou os seres vivos desde o punto de vista taxonómico, catalogando as variedades biolóxicas e buscando outras novas, non descritas pola Ciencia. Ese labor plasmouse en numerosas publicacións e na descrición de varios taxons de animais (novas especies ou variedades). Dunha maneira parella, confeccionou importantes coleccións de ser naturais, que constituíron o museo particular máis importante de Galicia, e un dos máis destacados de España. Ese museo permaneceu moitos anos na Casa Grande de Cabanas (A Coruña) formando unha unidade coa biblioteca científica de Seoane e as súas notas de traballo. No ano 1972 a familia decidiu depositar a case totalidade das coleccións zoolóxicas ao coidado do Concello da Coruña. Permaneceron expostas unha parte delas nos corredores do palacio municipal e outra gardada nos faiados; posteriormente, 1985, o material trasladouse á Casa dás Ciencias (A Coruña). A biblioteca científica e manuscritos foron depositados ese mesmo 1972 no Instituto José Cornide de Estudos Coruñeses. Trátase de milleiros de valiosas cartas e documentos, que inclúen anotacións de traballo, debuxos, catálogos, etc. O gusto pola natureza foi callando nel desde que sendo neno, acompañado pola súa tía Cándida Seoane, percorría campos ferroláns en busca de animais. Un coleccionista vocacional axudado por un ambiente favorable e receptivo. Por iso, chegado o momento, rexeitou seguir a tradición familiar da carreira militar na Mariña e preferiu as aulas universitarias, sacando tempo dos estudos para dedicalo ás observacións naturais. Formouse cientificamente en Madrid, nos anos de estudante de Medicamento. No outono de 1852 accedeu a unha capital inmersa na inestabilidade política da monarquía isabelina e viviu intensamente ese tempo. O novo estudante entrou en contacto cunha sociedade filantrópica, Museo Popular, en 1853 encargouse da cátedra de Botánica, lendo, o 14 de novembro, un Discurso de apertura do Curso 1853-54. Do ano seguinte, 1854, será a súa primeira publicación coñecida, sobre un grupo de plantas, na Nova Estrela (Seoane, 1854). Así mesmo, fíxose socio do Ateneo de Madrid, e acudiu ás actividades que esta institución desenvolvía sobre materias científicas. Chegou a Madrid nun momento clave da Historia Natural española, cando se estaba abordando en serio a fase de catalogación (Fraga, 2001). E aproveitou esa conxuntura favorable para a súa formación como naturalista. Polo ano 1854 xa se relacionaba con algúns dos profesores universitarios especializados nos estudos naturalistas. Contactou co catedrático Mariano da Paz Graells, con quen mantería unha longa relación (Fraga, 1998), e co discípulo de leste, o profesor de Zooloxía Laureano Pérez Arcas. E estableceu unha singular relación co naturalista Juan Mieg, antigo "Profesor e Director del Real Gabinete de Física de SSMM". Nese contexto destacan as actividades de campo desenvolvidas por Seoane en 1857, testemuño importante do rexurdir da actividade naturalista na metade do século (Fraga, 2001). Nos seus manuscritos están contabilizadas 26 excursións realizadas en catro meses por diversas paraxes de Madrid e arredores, cunha duración que oscilaba entre toda a xornada e medio día. Os acompañantes foron Alfredo Brehm, Reinaldo Brehm, Ricardo Gómez Cortina, Theodor Apetz e Juan Mieg. As experiencias madrileñas permitiron a Seoane integrarse na nacente comunidade científica dos naturalistas. Deuse conta de que facer Ciencia pasaba por formar parte dun colectivo, manter contactos, recoñecer xerarquías, maneiras de relacionarse cos colegas, con profesores importantes e especialistas de prestixio. E esas relacións permitíronlle abrir o ámbito dos seus contactos, accedendo a especialistas internacionais nun momento no que a ciencia española permanecía bastante alonxada da europea. Cando a primeiros dos anos sesenta Seoane retornou a Galicia era un naturalista coa vocación consolidada, que alcanzara o adestramento práctico e a preparación teórica precisa para abordar a catalogación da Flora e da Fauna do país, pero a ausencia de bibliografía especializada e de coleccións obrigábano a depender das consultas con expertos de fóra. O idóneo proceso formativo e o favorable panorama que se lle presentaba non estiveron exentos dun problema que con posterioridade alcanzaría unha ampla dimensión e transcendencia. Seoane arrastraba xa dos anos previos á volta Galicia unha forte incomodidade polo que consideraba escasa consideración dos seus contactos científicos. En 1860 pensou en deixar o seu labor, o enfrontamento coas primeiras dificultades preséntanos a un Seoane afastado do científico novo e animado dos seus anos previos e móstranos un individuo a quen lle custa traballo aceptar os lóxicos contratempos. Empezou unha sucesión de queixas e enfrontamentos que o acompañarán no resto da súa actividade e que agudizarán o desánimo causado polas dificultades atopadas para desenvolver o seu labor en Galicia. O momento crítico foi superado por unha afortunada circunstancia, a creación do Instituto da Coruña. Con ocasión do establecemento do Instituto de ensino medio en 1862 (Meijide, 1991) foi nomeado "substituto de Elementos de física e química e Nocións de Historia Natural". Exerceu o labor docente o curso 1863-64, atendendo ao ensino da Historia Natural e da Física e Química, ocupándose do Gabinete de Historia Natural e realizando observacións meteorolóxicas, como axudante da estación situada no Instituto. Ao final do curso desexaba continuar impartindo docencia no Instituto, os seus amplos coñecementos en Historia Natural e a estupenda colección que confeccionara parecían avais dabondo. Pero as normas esixíanlle o grao de Bacharel en Ciencias, titulación da que o naturalista carecía e, molesto polas dificultades, cesa o 10 de outubro de 1864, substituído por Ramón Mariñas Lafuente. O malestar de Seoane provocou que diversas coleccións que previra doar foran a parar a outras institucións (Pulido, 1874). A situación obrigouno a retornar á súa cidade natal, onde alcanzou o posto de médico interino no Hospital da Mariña. Outra vez volve pensar en abandonar as investigacións e coleccións. Cuestiona un futuro no que, como noutras ocasións, sente "utilizado" polos seus mestres. O desencanto e os queixumes asíntanse na súa personalidade, dando paso a un home no que aparece un carácter difícil e un certo victimismo, non exento de contradicións, pois gusta de exhibir contactos cos mesmos que critica, factor que vai sobresaíndo cada vez máis nas formas do naturalista. Pero non permanece inactivo. Nese tempo fixo algún intento de acceso á docencia pública e continúa o labor, publicando a Reseña de Historia Natural de Galicia (Seoane, 1866) (Fraga, 1996), un traballo que xorde dunha invitación dun ver amigo, Manuel Murguía, para participar na redacción do libro deste dedicado á Historia de Galicia. Tamén realiza observacións meteorolóxicas, asiste a Graells cando este realiza a exploración das costas cantábricas (1869) e, mesmo, presta atención ao polémico tema da rede de sumidoiros de Ferrol (Díaz-Ferros, 2001). Unha circunstancia veu cambiar a vida de Seoane. O 8 de outubro de 1869 casou con Francisca Riobóo Álvarez (1834-1919), de familia fidalga, que dispoñía de importantes propiedades, como os pazos de Torres de Allo (Baio) e a Casa Grande de Cabanas, ademais doutros en Ordes, As Encrobas e numerosas propiedades (Martínez Barbecho, 1978). A voda supuxo un cambio notable para a vida de Seoane e repercutiu no seu labor científico. Pasou de ser un médico interino con escasos recursos a converterse en rico propietario agrícola. Para poder atender mellor a administración das numerosas propiedades "situadas en 48 concellos de Galicia", empezou en 1874, en Santiago, os estudos de Dereito, que rematou en Oviedo. E iniciou unha nova forma de vida, que inclúe o establecemento da familia na Coruña, na que residiría ata a súa morte, pasando o verán no pazo de Cabanas. Liberal de inclinacións progresistas, próximo ás posicións políticas de Eugenio Montero Ríos, debeu atoparse cómodo no ambiente coruñés da Restauración. Na cidade participou da vida social, económica e cultural, figurando en múltiples iniciativas (como a creación da Sociedade Económica ou de Folclore galego). Entre as personalidades cidadás mantivo amizade con persoas como Andrés Martínez Salazar, Manuel Murguía, Eduardo Pondal, Vicente Abad, Ramón Pérez Costais, Emilia Pardo Bazán, o médico Rodríguez, etc. Tamén participou nas reunións da denominada "cova céltica", xuntas informais dos "rexionalistas" liberais. Mostrouse interesado pola vida científica coruñesa. Tomou parte activa nunha iniciativa inédita, levada a cabo en 1886, para tentar de establecer nestas costas a primeira Estación de Bioloxía Mariña de España (Fraga, 1992). Tamén participou na iniciativa cidadá para alcanzar a localización en Coruña da que sería a Granxa agrícola, que estivo instalada na zona de Monelos. Pasado un tempo do casamento, Seoane volta ao seu labor naturalista con novos alentos e medios. Continou coleccionando e doando obxectos naturais e retomou as súas pescudas aplicando os coñecementos adquiridos no seu período de formación. Pero o panorama social e científico mudaran. Os cambios políticos do sexenio (1868-1875) trouxeron unha certa liberdade que permitiu a difusión de novidades científicas. Así mesmo, entre os naturalistas obsérvase unha crecente especialización e institucionalización, coa creación, en 1872 da importante Sociedade Española de Historia Natural, unha entidade promovida por especialistas novos, con destacado peso dos krausistas. Seoane observa o proceso, únese á Sociedade, pero mantén as principais relacións de traballo coa xente da súa xeración. Eses cambios na comunidade científica acontecen dunha maneira parella con notables modificacións na forma de facer ciencia entre os estudosos da natureza. Seoane formouse como naturalista seguindo un modelo científico, o cuvierismo, a proposta de Georges Cuvier (1769-1832). Desde esa perspectiva, o taxónomo sería un catalogador que tentaba situar cada taxon no seu "sitio natural", no que o Creador o había colocado, dentro dos tres "Reinos da Natureza". Con todo, esa tradicional Historia Natural foi mudando e compartindo protagonismo cunha nova ciencia que estudaba o conxunto dos fenómenos vitais, a Bioloxía. E o darwinismo foi básico nos cambios acontecidos. Por tanto, cando Seoane retomou o labor naturalista o contexto variara substancialmente. E comprobouno de xeito claro e contundente cando aplicou as vellas concepcións e metodoloxías. Un dos grupos zoolóxicos nos que centrou as pescudas foi o dos anfibios e réptiles, os herpetos, publicando o primeiro catálogo deses animais en Galicia (Seoane, 1877). Fernand Lataste (1847-1934), o grande herpetólogo francés, daría á luz un severo comentario, "Lles réptiles de la Galice-M. Sevano (sic)" (Lataste, 1878). Valioso documento, no que Lataste utiliza o catálogo de Seoane como exemplo de traballo científico obsoleto e incorrecto. O malestar causado en Seoane foi moi grande. Este episodio vai ter unha notable influencia na súa futura actividade científica. Dunha maneira directa, por mor da crítica e da relación que establecerá con Lataste e con outros importantes especialistas, e de forma indirecta, polo estímulo que supuxo no seu labor. Nos anos oitenta, os da súa madurez, deseñou e aplicou unha hábil e complexa estratexia creativa para "desde as súas particulares circunstancias" alcanzar éxitos científicos. Utilizou os seus medios económicos para viaxar e coñecer museos, fornecerse de abundante bibliografía especializada, materiais e obxectos naturais e editar el mesmo algunhas das súas publicacións. Por outra banda, abordou unha colosal obra de recollida e estudo de ser naturais. Para dispoñer de exemplares, comprounos, realizou numerosas saídas ao campo e recorreu a colectores. Incrementou de maneira notable os contactos con especialistas, accedendo a algúns dos máis destacados das Ciencias Naturais europeas. Con estes colegas estableceu comunicacións sucesivas e cruzadas, nas que adoitaba enviar e intercambiar numerosos exemplares e información, realizando consultas de maneira múltiple. Así mesmo, aínda que mantivo unha atención constante a todos os seres vivos, coa idea da elaboración dunha Historia Natural de Galicia, concentrou o seu principal labor nos Vertebrados, nun lóxico proceso de especialización que a época demandaba. E ademais, fai falta subliñalo, modificou o enfoque de traballo, aprendeu a seleccionar taxons nos que era máis factible obter novidades, na busca do éxito e recoñecemento científico. E aproveitou as Exposicións como un foro idóneo para desenvolver o seu gusto polo coleccionismo natural e a actividade como propietario agrícola, alcanzando ao mesmo tempo un notable protagonismo. No plano teórico e metodolóxico, Seoane mostrou unha importante capacidade para percibir os cambios que incidiron na Ciencia do seu tempo e asumilos parcialmente. Houbo un proceso de adaptación "", de asimilación parcial das novidades, por exemplo o darwinismo, do que buscou o que lle podía achegar no seu traballo de discriminar ser (Fraga, 1989b, 2002). Se atendemos aos resultados convencionais obtidos, a estrategíaa científica de Seoane, o seu labor creativo, alcanzou un éxito xeral. Pero, como imos ver, unha parte notable deses brillantes resultados están contaminados polos espurios métodos que utilizou na súa consecución (Fraga, 2007). No estudo da biografía científica de Seoane apreciaramos erros ou elementos confusos de diferente importancia (Fraga, 1992). Entre eles, chamounos especialmente a atención algúns dos contidos da publicación de 1870 denominada "Aves novas de Galicia?" (Fraga, 2007). Outro tema que tamén nos parecía sorprendente foi o da descrición por Seoane de dúas herpetos en base aos exemplares supostamente recollidos polo seu irmán José Domingo nas illas Filipinas (Fraga, 1992). Grazas ao estudo da correspondencia de Seoane puidemos concluír que o autor intelectual e material do traballo foi Oskar Boëttger (1844-1910), quen, en base aos debuxos e datos remesados por Seoane, elaborou a descrición do novo xénero de herpeto. Abilio Reig comprobou que Seoane levara a cabo unha clara fraude científica no ámbito ornitolóxico (Reig, 2001). Demostrou que se atribuíu falsamente o descubrimento de dúas especies, Gecinus Sharpei e Perdix hispaniensis, ás que denominaría Gecinus viridis galliciensis e Perdix cinerea charrela. Reig considera que publicou con data fraudulenta tres folletos: Revisión del Catálogo das Aves de Andalucía, Aves novas de Galicia e Exame crítico de las perdices de Europa, supostamente editados en 1870 os dous primeiros e en 1891 o terceiro, cando as tres publicacións son do ano 1894. Puidemos profundar nesa tese ao estudar a relación con Anton Reichenow (1847-1941), responsable de Ornitoloxía do Museo de Ciencias Naturais de Berlín. A localización de dúas cartas de Reichenow permitiunos confirmar a fraude (Fraga, 2007). Esta perversión da orixinalidade científica provoca efectos devastadores na credibilidade persoal de Seoane e na valoración da súa obra. E lévanos a dubidar das datas reais de publicación do resto das edicións propias, basicamente do folleto Identidade de Lacerta schreiberi (Bedriaga) e Lacerta viridis var. gadovi (Boulenger) e investigacións herpetolóxicas de Galicia (Seoane, ¿1884?: 1885). A súa revisión confirmounos que a data de edición de 1884 non se debe corresponder co momento real da publicación, que puido ser 1885. Atendendo as diversas testemuñas de Seoane entendemos que a fraude xurdiu como reacción á suposta desatención dos grandes especialistas (Fraga, 2007). Probablemente tiña razón cando se queixaba do trato recibido nalgúns casos, pero nada especial nas relacións habituais entre as figuras académicas e o resto dos investigadores; un trato paternalista e condescendente que puido resultarlle especialmente irritante a Seoane. A fraude xérase no proceso seguido pola actividade científica na súa segunda etapa. En Herpetoloxía atopouse con boas expectativas de éxito, de atopar novidades. Pero, fronte a esas excelentes perspectivas, viu, con dor, como outros científicos fóronselle adiantando na descrición de novos taxons de animais de aquí e ben coñecidos por el. Coa modificación de data no folleto Identidade, cambio posible ao ser el quen se fai cargo da súa propia edición (coa axuda do impresor Vicente Abad), decidiu incorporar a descrición completa de Lacerta schreiberi e facer unha certa crítica a Lataste, Boulenger e Bedriaga. Realizou unha primeira fraude, máis limitada que as posteriores, por datas e contidos. Partiu dunha certa confusión no tema, recolleu as opinións dos expertos e modificou a data de publicación, ensaiando un sistema e que utilizaría posteriormente. No caso das Aves, Seoane deixara o labor ornitolóxico nos anos 60 e retómao nos oitenta (Fraga, 1992). Esa volta tivo moito que ver coa aparición por eses anos de diversos traballos críticos coas súas publicacións. Seoane, coa publicación da "Revisión" (Seoane, ¿1870a?: 1894) pretendería desculpar os seus erros. E con Aves "novas" (Seoane, ¿1870b?: 1894) desexaría gañar a prioridade sobre a descrición do Gecinus Sharpei de Saunders (1872). E, por último, cando Reichenow publica en 1892 sobre perdices desencadea unha febril actividade de Seoane e "obrígao" a publicar un artigo, "Sur deux nouvelles formes de Perdrix d?Espagne" (Seoane, 1894), e remitir a unha publicación fraudulenta de 1891 (Seoane, ¿1891?: 1894) para gozar da prioridade. Seoane non foi quen de soportar a tensión xerada polas dificultades que atopou para alcanzar éxito na descrición de novos taxons e traspasou a fronteira que existe entre a excelencia e o delito. A mortificación de verse adiantado por outros colegas debeu ser unha carga excesiva para a súa personalidade narcisista. E transferiu un carácter doloso ás fantasías coas que sempre adornara o seu currículo. Cometeu a fraude como unha elección persoal máis no seu comportamento incidiron determinadas circunstancias e un contexto institucional. En primeiro lugar, debemos reparar en que a relación entre investigadores e grandes expertos adoita moverse nun ambiguo terreo entre a cooperación e a competencia (Grafton, 2001). As tarefas emprendidas eran complexas e requirían un asesoramento continuo e moi cualificado que só os expertos de vangarda podían fornecerlle. De feito, as súas contribucións científicas xenuínas son debedoras, en bastante medida, das axudas destes figuras, algo que, por outra banda, acontecíalle a numerosos científicos. Iso permite entender mellor a ambivalencia e duplicidade no seu trato, suxeito únaa dependencia que por momentos amolábao ou, simplemente, fería a súa vaidade e provocaba un resentimento, favorecido por un carácter susceptible, pouco dado a encaixar as críticas. Pero, en segundo lugar, a relación dependente nacía dunha obxectiva inferioridade de medios para o labor científico fronte aos especialistas europeos.(FRAGA VÁZQUEZ, X. A.: Víctor López Seoane. A Coruña: Instituto "José Cornide" de Estudos Coruñeses, 1992)

Historia archivística

Víctor López Seoane ao longo da súa vida reuniu grandes coleccións de ser naturais, que deron lugar ao museo de historia natural de carácter particular máis importante de Galicia. Así mesmo, e como parte dun todo, estaban a biblioteca científica e o arquivo que permaneceron durante moitos anos na Casa Grande de Cabanas (A Coruña). No ano 1970 María López Rioboo, como neta Víctor López Seoane, accede á solicitude que lle fixeran o Instituto José Cornide de Estudos Coruñeses, para que doase a Biblioteca científica e o Arquivo á devandita institución. Desde entón ditas coleccións atópanse na sede do Instituto ao dispor dos investigadores.

Alcance e conteúdo

Correspondencia con: Antonio Aguilar, Alberto I de Monaco, Jules Richard, Víctor López Seoane, Fernando Amor y Mayor, Ernest André, José Andrey y de Sierra, Serafín Antas, Theodor Apetz, Telesforo Aranzadi y Unamuno, José Arias Teijeiro, CharlesArmfelt, Luis Aterido, Eugéne Autran, Jaime Banus, Manuel Baraja Fernandez, William Barbey, Gerald Edwin Hamilton Barrett-Hamilton, Ramón Barros Sivelo, Bastelherger, Paul Bauduer, Leon Becker, Jacques de Bedriaga, Tomás Belesti, Edward van Beneden, Charles Berjeau, Emile Bertrand, Juan Eugenio Hartzenbusch, Manuel Tamayo, Emile Blanchard, Raphäel Blanchard, José Vicente Barbosa du Bocage, Adolf Neubauer, E. W. B. Nicholson, Príncipe Roland Bonaparte, Auguste de Bormans, Manuel Botana, Maximilian Braun, Ignacio Bolívar y Urrutia, Luis Loucien Bonaparte, Alfred de Borre, Eduardo Boscá Casanoves, George Albert Boulenger, Jacques Brun, Karl Brunner von Wattenwyl, Spiridion Brusina, Odón de Buen y del Clos, Herman Burmeister, Arthur Gardiner Butler, M. Buysman, Ernesto Caballero, Paul Cabanne, Lorenzo Camerano, José Lanza, Ferro-carrilana, Carlos Sepúlveda, Caminos de Hierro del Norte, Alphonse de Candolle, Ramón Carballeira Romo, A. J. Cardenal, Ricardo Cardiel, Julius Victor Carus, Julián Casaña y Leonardo, Fermín Casares, Antonio Casares Rodríguez, Joaquín María Castellarnau, Primo Castro Pita, Henri Chalande, Michel Eugènehevreul, Auguste Chevrolat, Armand Lucien Clément, Miguel Colmeiro Penido, Francisco Costanti e Louis Coulon.

Clase de documento:

Textual

Condiciones de acceso

Descripción condiciones de acceso:

Consulta libre na sala de investigadores. É necesaria cita previa na secretaría da institución

Condiciones de reproducción

Condiciones de reproducción:

É necesario unha solicitude á dirección da institución.

Lengua:

Spanish; Castilian

French

Italian

English

Portuguese

Características físicas

Material en el que se registra la información:

Papel

Dimensiones:

26 x 36 x 09 cm

Estado de conservación:

Bo

Correspondencia científica: Aguilar - Coulon

Identificación y descripción

Referencia

Notação:

Título

Fecha de creación

Otras fechas

Nivel de descripción

Volumen y soporte de la unidad de descripción

Creador/es

Historia y alcance

Historia institucional/Reseña biográfica

Historia archivística

Alcance e conteúdo

Clase de documento:

Condiciones de acceso

Condiciones de acceso

Descripción condiciones de acceso:

Condiciones de reproducción

Condiciones de reproducción:

Lengua:

Características físicas

Material en el que se registra la información:

Dimensiones:

Estado de conservación:

Descriptores

Descriptores de persona

Descriptores de instituciones

Descriptores de materia