O levantamento de Riego, que restablece a Constitución de 1812 e dá paso ao Trienio Constitucional (1820-1823), posibilita a instalación en Galicia dunha nova Xunta Suprema, ao estilo das súas antecesoras do período 1808-13. O mesmo día do levantamento liberal na Coruña, o 21 de febreiro de 1820, constituíuse unha Xunta Superior de Goberno con plenitude de poderes para gobernar Galicia. Estaba composta por nove persoas que representaban o exército, a burguesía, a Real Audiencia e a aristocracia. Asinaba a acta notarial de instalación Félix Acevedo como presidente interino, máis tarde comandante xeneral de Galicia; pero deseguido presidiuna Pedro de Agar (antigo membro do Consello de Rexencia que estaba desterrado en Betanzos), segundo consta na documentación xa o 28 de febreiro. De Agar, tras a xura da Constitución polo rei, foi nomeado capitán xeneral de Galicia. Co apoio que representou o establecemento da Xunta de Ferrol o 23 de febreiro, a Xunta asegurou o triunfo do levantamento creando un exército de ocupación de toda Galicia baixo o mando de Acevedo. Coruña, Ferrol, Vigo e Pontevedra pronunciáronse, pero as cinco capitais episcopais (Santiago, Lugo, Ourense, Mondoñedo e Tui) tiveron que ser ocupadas. As escasas forzas da resistencia estaban comandadas polo xeneral Pol, conde de S. Román e gobernador militar de Santiago. Nas vilas e cidades conquistadas designábanse novos concellos e instaurábase o réxime revolucionario. Acevedo morreu en Padornelo o 9 de marzo; daquela, fíxose cargo da comandancia xeneral Carlos Espinosa, artífice do levantamento e membro da Xunta. A Xunta despregou dende o primeiro momento unha intensa actividade. Unha serie de bandos e proclamas garantiron a orde pública. Organizou a milicia cívica, baixo o mando de León Gil de Palacios, e delegou funcións en xefes políticos que situou en Ourense, Lugo e Vigo. Adoptou medidas económicas liberalizantes e na xustiza depurou os xuíces realistas e nomeou outros afíns. A Sociedade Patriótica da Coruña, fundada o 27 de febreiro, asistía a Xunta nas súas funcións, nutríndoa do persoal necesario para a dirección política de Galicia. Estas sociedades extinguíronse oficialmente por decreto do 21 de outubro, pero na práctica subsistiron co nome de “Tertulias Patrióticas”. A entrada novamente en vigor do Decreto do 23 de maio de 1812 para a implantación das Deputacións nas 34 provincias, baixo a dirección do Xefe Político, conduciu á substitución da Xunta Suprema, pese á súa resistencia, pola Segunda Deputación Única de Galicia. Segundo Pablo González Mariñas, a Xunta Suprema suspendeu formalmente o 9 de xullo "todo acto deliberativo e dispositivo", pero continuou actuando de facto, pois agardaba para o seu cesamento, conforme a súa Acta de instalación, ordes concretas das Cortes e non do Secretario de Estado e do Despacho de Gobernación; mentres tanto, a Xunta reinstalouse provisionalmente, provocando unha duplicidade orgánica que mereceu a reprobación das Cortes. Segundo Barreiro Fernández, a Xunta suspendeu funcións o 9 de xullo pero reiniciounas de inmediato ante a noticia dun levantamento realista que se preparaba en Portugal e que aflorou o 16 de xullo. Ao desbaratarse o intento realista, a Xunta disolveuse definitivamente o 19 de xullo. Pode afirmarse que a Xunta exerceu, sen discusión, o supremo control militar e político de Galicia durante o seu mandato.
Historia archivística
O fondo da Xunta Superior de Subsidios, Armamento e Defensa do Reino de Galicia, xunto coa documentación dos órganos que a sucederon (Deputación Provincial Única de Galicia de 1813-14, Xunta Suprema de Galicia de 1820, e Deputación Provincial Única de Galicia, de 1820-22), foi doado ao Arquivo en 1897 polo seu director, Andrés Martínez Salazar, que o atopara en 1875 nun "almacén de víveres" da rúa de Panadeiras da cidade da Coruña. Este arquiveiro relata nun artigo, publicado no xornal "La Voz de Galicia" en 1908, que unha parte da documentación da primeira Xunta fora levada a Sevilla polo seu secretario, Manuel Acha de Patiño, pouco antes da toma da cidade da Coruña polos franceses en 1809; e de alí a Cádiz, para rematar, moitos anos despois e tras moitas vicisitudes, no Arquivo Histórico Nacional, en Madrid. En 1826, o fondo da Deputación Única (que compartía localización cos fondos dos órganos que a precederan) conservábase no local do arquivo da Contadoría de Propios da Coruña, "en una pieza del último alto de la casa de Aduana de La Coruña", de acordo coas dilixencias obradas na dita Contadoría en virtude dun oficio remitido polo rexente da Audiencia ao intendente de Exército e Provincia (ARG, DUG, C50/66).
Alcance e conteúdo
Consérvase correspondencia da Xunta Suprema. Destaca a mantida con Sociedades Patrióticas, coa Xunta de Goberno de Ferrol e coa Intendencia.
Documentación relacionada
Existencia y localización de copias
Existencia de copias: Non existen copias
Notas
Nota general
Nota a Título: A denominación máis frecuente deste órgano na documentación é Xunta Suprema de Goberno, e ás veces tamén aparece como Xunta Suprema do Reino. Con todo, na súa acta de instalación aparece tamén como Xunta Superior, e así é nomeada normalmente na bibliografía.
Nota a Volume: Trátase dunha unidade compartida, distribuída entre as caixas número 40041, 40046, 40047 e 40049. Nota á documentación asociada: bibliografía dixitalizada sobre a Xunta Suprema de 1820: 1. Manifiesto que la Junta de Gobierno de Galicia creada por el pueblo en 21 de febrero de 1820 para restablecer la Constitución política de 1812... hace a la nación española...1820, A Coruña: Oficina de Manuel María de Vila
En Repositorio Minerva da USC
2. La Junta Suprema de Gobierno de la provincia de Galicia, sabiendo el desorden horroroso y escandaloso en que se halla la administración de justicia, considerando como uno de sus principales deberes el arreglar esta parte de la administración pública...
En Repositorio Minerva da USC 3. URCULLU, José de (1820): Relación histórica de los acontecimientos más principales ocurridos en La Coruña, y en otros puntos de Galicia en febrero y marzo de este año, con el objeto de restablecer la Constitución política de la Monarquía Española, que felizmente rige, A Coruña: Imprenta de Iguereta
En Repositorio Minerva da USC
[Contén a Acta notarial de instalación da Xunta nas páxinas 123-124]
Xunta de Galicia. Información mantenida y publicada en internet por la Xunta de Galicia