Protocolos notariais

Referencia

• ES.GA.15030.ARG/1.2.1.1.

Título

• Protocolos notariais

Fecha de creación

• 1519-01-01 / 1862-12-31. 1519 a 1862

Nivel de descripción

• Fondo

Volumen y soporte de la unidad de descripción

• 310 Unidade(s) de instalación

• Arquivo do Reino de Galicia (A Coruña, España) ‌

Historia institucional/Reseña biográfica

• Segundo a Lei orgánica do notariado, o notario é o funcionario público autorizado para dar fe, conforme as leis, dos contratos e outros actos extraxudiciais. As orixes desta institución temos que buscalas nos tabularii ou tabelliones de Roma. Pero foi na segunda metade do século XIII cando o notariado foi regulado con carácter xeral na Coroa de Castela. Esta regulamentación, comezada en Castela co labor lexislativo de Afonso X —principalmente no Foro Real (1255) e nas Partidas (1270-1289)—, outórgalle ao escribán a fe pública; e ao documento que redacta, o carácter de instrumento público, ademais de establecer unha regulación completa do notariado. A Pragmática de Alcalá, do 7 de xuño de 1503, establece a obriga para os escribáns de formar un libro de protocolo coas escrituras orixinais, asinada polas partes e autorizada polo escribán. Outras disposicións reiteraron estas obrigas ou estableceron que se entregasen os rexistros aos sucesores dos escribáns defuntos, ou referíanse ao alleamento de oficios e ao seu aumento. A Lei orgánica do notariado de 1862 supón a aparición do notariado contemporáneo coa consideración do cargo como unha función pública, ademais do establecemento dunha clase de notarios única e o recoñecemento expreso e terminante da propiedade do Estado sobre os protocolos notariais, respecto dos cales notarios e arquiveiros teñen soamente o deber de custodia. Durante o Antigo Réxime existiron varios tipos de escribáns: os notarios episcopais ou apostólicos, que eran clérigos que tiñan xurisdición en asuntos eclesiásticos, aínda que non era infrecuente que actuasen tamén en asuntos civís. Aparecen en España no século XIV, especialmente nas cidades de sé episcopal. Podían ser de nomeamento papal directo ou a través do nuncio apostólico, ou tamén dos bispos e arcebispos, por delegación papal expresa concedida como graza. As Partidas recollen ademais escribáns que actuaban na Casa do Rei, redactando os documentos da Chancelería rexia, mais os escribáns públicos de nomeamento real. Dentro destes últimos pódense distinguir os escribáns de número, que exercían nunha xurisdición, cidade ou vila e que reciben o seu nome da concesión que obtiveron algúns destes lugares para limitar o seu número tras o aumento desmesurado de finais do século XIV e principios do XV. Os escribáns do Rei ou do Reino tamén eran de nomeamento real, pero podían exercer a súa función en calquera punto do Reino, salvo que no lugar houbese un escribán de número. Outros tipos eran os escribáns de concello, de nomeamento comunal. A escribanía era un oficio máis do concello, con funcións moi definidas, segundo queda reflectido na Instrución de 1751. De carácter temporal, aínda que independente das escribanías de número, adoitaba estar acumulado na mesma persoa, aínda que, en teoría, cando exercese de escribán do concello non podía exercer como titular dunha escribanía de número. Os Escribáns de creación señorial podían ser eclesiásticos ou laicos. Os bispos creaban notarios públicos para a cidade e para os lugares do seu señorío. En Galicia, as sés episcopais que tiveron esta atribución foron Santiago de Compostela, Ourense e Lugo. Na Coroa de Castela foron innumerables os señoríos con potestade xurisdicional sobre extensos territorios (estados) onde nomeaban notarios ou escribáns públicos.

Historia archivística

• Os protocolos notariais existentes no Arquivo do Reino de Galicia proceden, en parte, de preitos, causas, expedientes e autos de visitas de escribáns efectuadas pola Real Audiencia, documentos aos que estaban unidos para servir de proba. Por outra banda, recolléronse tamén diversos protocolos procedentes de escribáns mortos sen sucesor e outros que estaban abandonados. Isto é debido fundamentalmente ao estipulado no Regulamento para o réxime e goberno do Arquivo Xeral de Galicia, do ano 1853, que no seu capítulo VI (“Dos papeis do arquivo e da súa clasificación e arranxo”) establece que o Arquivo Xeral de Galicia comprenderá os protocolos e rexistros de escrituras de fe pública que se atopen abandonados ou en igual estado de inseguridade ou de ruína; e tamén todos os papeis, sexan xudiciais, de escrituras públicas ou de goberno, que para maior seguridade e confianza depositen nel as autoridades, corporacións e particulares. Fai referencia tamén á sección de Instrumentos da fe pública, que estaría composta polos rexistros ou protocolos de escrituras que se atopen no arquivo e os que en diante pasen a el; polos expedientes de visitas de escribáns coas súas epactas e índices, e polos instrumentos desta clase de copias ou testemuños que se atopen soltos ou fóra de expedientes xudiciais. Relacionado con isto, poucos anos despois da creación do Arquivo, a propia Xunta do Reino solicita ao Real Acordo que mande o Arquivo recoller os rexistros de receptores mortos, e que nos primeiros meses do ano remitan ao Arquivo, eles ou os seus sucesores, copia auténtica do índice de instrumentos outorgados, e que se ultimen os rexistros dos escribáns mortos. Para finalizar, o arquiveiro debía formar unha cronoloxía de escribáns, número de rexistros e anos, con distinción da provincia. As entregas de escrituras das que temos constancia son: Ano 1837: o escribán da SM, Juan Ramón López, como testamenteiro do escribán de número da Coruña, Juan de Otero y Sánchez, anteriormente receptor da Real Audiencia, remitiu os protocolos outorgados por este ao Arquivo Público e Xeral. En total foron remitidos 21 protocolos entre os anos 1806-1835. Ano 1843: o 2 de febreiro de 1843, Domingo Antonio Taboada, escribán de número da cidade da Coruña, entregou os rexistros de instrumentos dos que deu fe entre os anos 1767 e 1778 o seu pai, Francisco Antonio Taboada, receptor da Audiencia, e dos seus desde os anos 1808 e 1842. Ano 1845: o escribán da SM, notario do Reino e de número da cidade da Coruña, José Ramón Pulleiro, facía testemuño da causa criminal sobre extracción de varios papeis e protocolos pertencentes á antiga xurisdición de Miraflores, realizada, ao parecer, polos invasores franceses na Guerra da Independencia. Na sentenza do 4 de decembro de 1842, acordouse que fosen trasladados ao Arquivo Xeral. Produciuse unha segunda entrega o 19 de agosto de 1845, que se prolongou ata outubro de 1846. Ano 1847: o 29 de xaneiro de 1847, o alcalde de Oleiros, Fermín Ibarrola, entregou ao Real Arquivo trece mazos con documentos correspondentes á antiga xurisdición de Miraflores. Ano 1853: o falecemento do escribán de número Bernardo Vidal, o 16 de decembro de 1853, orixinou que se inventariasen os protocolos do escribán de número da Coruña, tamén defunto, Andrés Antonio de Leyes y Lourido. Ano 1859: o fillo do escribán da SM Pedro Sánchez Mosquera, entregou os instrumentos públicos dos que dera fe o seu pai, dezaseis en total, con recibo do 28 de abril de 1859. Ano 1860: o Conde de Maceda y San Román enviou en 1860 ao Arquivo os instrumentos duns vinte e nove escribáns de toda Galicia, especialmente de Pontevedra. Ano 1870: os protocolos de Juan Antonio Vázquez, escribán da SM e número da antiga xurisdición de Taboada (provincia de Lugo), de 1693 a 1723, exceptuando o de 1716, xunto cos protocolos de varios escribáns desa xurisdición e o seu contorno, foron enviados ao Arquivo Xeral de Galicia o 1 de marzo e o 7 de novembro de 1870, tras ser atopados no arquivo particular da súa esposa, herdeira dos Condes de Taboada. A documentación notarial do Arquivo sufriu ao longo da súa historia arquivística varias revisións e ordenacións, como apunta Pedro López: No ano 1854 foi obxecto dun arranxo que se reflicte nas cubertas dalgúns protocolos. En 1946 reorganizáronse seguindo as instrucións para os arquivos de protocolos. En 1951 cotexáronse os datos que figuraban nos índices das catro escribanías coas fichas de protocolos. No ano 1975 comezouse un reconto que parece que non foi rematado, e, por último, nos anos 1989 e 1990 realizouse un novo reconto, ademais de limpeza e instalación. O 16 de novembro de 1982 ingresan no ARG 463 atados de documentos procedentes da antiga xurisdición de Ferrol, transferidos polo Xulgado de Primeira Instancia e Instrución de Ferrol. Entre eles viñan mesturados protocolos e traslados notariais dos escribáns das xurisdicións da antiga provincia de Betanzos. Foran recollidos no Xulgado de Ferrol en cumprimento do Decreto da Suprema Xunta de Goberno de Galicia do 3 de marzo de 1820, que establecía a obriga de construír ou dedicar unha peza para arquivo na capital cabeza de partido; nesa peza gardaríanse todos os procesos civís e criminais correspondentes a esas localidades, xurisdicións e coutos, ademais dos protocolos dos escribáns que falecesen no seu distrito, con formal lista duns e doutros, con expresión do seu estado e foliación.

Alcance y contenido

• Comprende escrituras de poder, de obriga, de arrendo, de compra-venda, de testamento e outros instrumentos públicos de negocios entre partes.

Condiciones de acceso

Descripción condiciones de acceso:

• Acceso libre

Condiciones de reproducción

Condiciones de reproducción:

• A reprodución da documentación deste fondo está suxeita ás seguintes disposicións: - Decreto 219/2011, do 17 de novembro, polo que se fixan os prezos públicos e as normas dos servizos de reprodución prestados nos arquivos xestionados pola Xunta de Galicia. - Orde do 31 de agosto de 2010, pola que se establecen as normas para a consulta e reprodución dos documentos nos arquivos propios e xestionados pola Xunta de Galicia.

Existencia y localización de copias

• Existencia de copias: Existen copias: Existen rolos de microfilm de 16 mm que se poden consultar neste centro.
  

Nota general

• A procedencia dos protocolos notariais do partido xudicial de Ferrol aparecerá claramente indicada na área de contexto da unidade correspondente

Nota al área de identificación

• Produtor: considérase que é o propio Arquivo, pois é unha agrupación de fondos realizado no propio centro.

Nota al área de contenido y estructura

• As referencias numéricas dos instrumentos de descrición documental son as que figuran no Catálogo de Instrumentos de Descrición Documental e Bibliográfica. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, 2003.