Foro outorgado por Sancho de Oña, abade do mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil, a Gómez Laso e á súa muller, Dominga Afonso, e a Pedro Laso e á súa muller, Vivenza Carneira, do lugar de Eiradela, por dez fanegas de pan, entre outras rendas e condicións
Situado en Nogueira de Ramuín, é un dos mosteiros máis destacados da denominada Ribeira Sacra. Este cenobio bieito foi instaurado sobre unha construción anterior polo abade Franquila, que no ano 921 obtivo un privilexio do rei Ordoño II para edificar un mosteiro ou unha basílica no lugar de Santo Estevo. Entre os séculos XI e XIII coñeceu unha época de esplendor, que se converteu en decadencia nas centurias posteriores. No século XIII Afonso IX cedeulle ao cenobio todos os dereitos reais que tiña sobre o mesmo, entre eles o de nomear xuíz e notario. Santo Estevo de Ribas de Sil administrou abundantes explotacións vitivinícolas e acadou grandes posesións ao longo do tempo. Isto fíxoo apetecible para os membros da nobreza e do clero polo que a autoridade real tivo que sair na súa axuda en diversas ocasións, tal como demostran os numerosos preitos que se conservan. A maior parte dos litixios que mantivo o cenobio foron co cabido e coa igrexa de Ourense, pero tamén co conde de Lemos, co que sostivo un enfrontamento pola casa-torre de Quitapesares. Entre as múltiples propiedades de Santo Estevo destacan as granxas de Santiago de Cangas, San Miguel de Rosende e San Miguel de Melias. Os bens do cenobio estendíanse a ambas as dúas marxes dos ríos Sil e Miño, por terras de Lemos, Temes, O Saviñao, Aguiar, Caldelas… A principios do século XVI uniuse á Congregación de Valladolid e anexionou os mosteiros de Santa Cristina de Ribas de Sil e San Vicente de Pombeiro, coas súas respectivas rendas. Desde 1528 ata 1835 acolleu un Colexio de Artes e trala Desamortización do século XIX a súa igrexa pasou a ser parroquial.
Historia archivística
Este fondo ingresou no arquivo procedente da Delegación de Facenda en 1943. Forma parte dos documentos fundacionais do Arquivo Histórico Provincial de Ourense e procede das institucións relixiosas desamortizadas no século XIX. Trala Desamortización os arquivos das institucións relixiosas ingresaron no Arquivo Histórico Nacional pero unha boa parte dos fondos monásticos ourensáns permaneceu nas dependencias provinciais de Facenda e pasou a constituír a documentación fundacional do arquivo. En 1947 José Osorio Martínez entregou máis documentación de Santo Estevo.