Carta a Isabel Domínguez

Referencia

• ES.GA.15030.ARAG/2.912.91.2//Caixa 54-8-7

Notação:

• Depósito: Depósito 1 Caixa 54 8 7

Título

• Carta a Isabel Domínguez

Fecha de creación

• 1942-09-29. Castelo de San Felipe

Nivel de descripción

• Documento

Volumen y soporte de la unidad de descripción

• 1 Folla(s)
• 16 x 15 cm

• Domínguez Pan, Amador ‌

Otros productores

• Domínguez Pan, Isabel ‌

Historia institucional/Reseña biográfica

• Amador Domínguez Pan (A Gándara, Cambre, 1916 – Prisión da Coruña, 1949) foi tamén coñecido como “José Pimentel”, o seu alcume na guerrilla. No ano 1936 era cabo no cruceiro España que estaba en reparacións no dique de Ferrol. Na sublevación do 18 de xullo intentou impedir que a oficialidade puxera o cruceiro ao servizo dos sublevados. Defendeu a República, e non entregou a súa arma. Desertou para evitar a detención pero foi apresado uns meses despois. O seu irmán Benito Domínguez Pan foi “paseado” o 7 de setembro de 1937. Xulgado por rebelión na Coruña, en outono de 1939, foi condenado a oito anos de prisión (catro por deserción e outros catro por agresión á forza armada). Pasa polos cárceres militares de Ferrol: A Escollera, Base Naval da Graña e Castelo de San Felipe. Sae en liberdade provisional o 28 de febreiro do ano 1943, despois de cumprir tres anos e dous meses de prisión, debido a que a súa condena estaba comprendida dentro dun indulto. Expulsado da Armada traballa como capataz de obra na estrada de Miodelo ao Pazo de Mariñán onde coñece á que será a súa muller, Angelina. Angelina era irmá de Alfonso Nogueira Calviño que levaba nun carro, o material á obra. Ela, Angelina, acercáballe a comida ao seu irmán. Casou o 2 de decembro de 1944, pola noite, na igrexa parroquial de San Salvador de Bergondo, aos 28 anos. Teñen un fillo, Rauliño, o 30 de xaneiro de 1945. Despois de nacer o neno, no ano 46, a sogra María Antonia anímao a marchar a Francia, mesmo ofrécelle vender unha vaca para conseguir os cartos necesarios. Amador non acepta, pois non quere separarse da muller e do fillo. Forma parte dos grupos que operaban nos Castros e San Pedro de Nós para axudar aos presos republicanos que saían en liberdade. O grupo foi desarticulado pola Garda Civil. Un día os veciños avísano de que ten a Garda Civil na casa. Fuxe, el só sen a familia, a Iñás onde se agocha en casa duns tíos (os avós de Tomás Rodríguez, o mediador desta doazón). O esconden no forno de facer pan porque tiña dúas portas de ferro: a entrada ao forno e outra que daba ao patio da Grande Obra de Atocha. Alí Amador, mentres estivo agochado, ensinaba letras e números aos nenos da casa. Os avós de Tomás Rodríguez tiñan dous amigos Gardas Civís que un día escoitan no cuartel unha denuncia do escondedoiro de Amador. Dan a alarma á familia e Amador escapa a Outes, a casa a familia da muller. Na clandestinidade forma parte do grupo “Volante A” que máis tarde se integrará no destacamento de Enrique Líster. O 21 de xullo de 1947 abandona o destacamento debido á diferencias políticas e sen informar aos camaradas. Neste momento convértese en fuxido por partida dobre: foxe da Garda Civil e dos que foran os seus compañeiros na vida no monte. Decidido a marchar de España, búscanlle -mentres traza o plan de fuxida- unha casa para agochalo en O Carballo. Era a casa dunha familia á que pagaban para que o tivera escondido e alí estivo algo máis dun ano. Esta familia viña dicíndolle que tiñan medo de que se aparecía a Garda Civil a apresalo eles sufrirían as consecuencias no caso de ofrecer resistencia. Amador sempre lles contestaba que non tivesen medo que non os ía poñer en perigo. E unha vez que tiveron certa seguridade nisto, denunciárono a Garda Civil. Amador tal como dixera non opuxo resistencia e foi detido, era o 18 de agosto de 1948. Levárono polas aldeas por ver se alguén o recoñecía como autor dalgún delito, pero ninguén o acusa nin o recoñece. Aínda así o levan ao cárcere de Betanzos e pouco despois a Coruña. Jesús Pena Bolón, o delator, foi condenado a un ano de desterro nun radio de 25 km de seu domicilio. Amador sofre tortura durante o seu cativerio para que delate a os seus camaradas pero nunca delatou a ninguén. Arrestan tamén a toda a familia excepto os nenos (Soledad de 15 anos, Armando de 13, Juana e mais Eduardo de 11 e Rauliño que non chega aos 4 anos) que quedan coa avoa. Aos seis meses María Antonia, a sogra, auto incúlpase de todas as acusacións para que deixen saír ao resto da familia. Ela queda presa durante 20 meses. A alegría que tiñan Amador e María Antonia -no tempo que ela pasou en prisión- era que podían verse na hora de misa pois deixábanlles, de favor, pórse nos bancos enfrontados e así verse, aínda que non podían falar. Cando en decembro do ano 1948 Angelina vai visitar ao seu home ao cárcere, leva con ela a Rauliño, ao que envelenan cunha laranxa que lle dan na prisión. Ao ver ao neno enfermo lévano ao médico de O Carballo que é o que lles di que que non se pode facer nada por salvalo porque déronlle unha dose mortal de veleno. Xulgado en consello de guerra na Coruña o 14 de decembro de 1948 é condenado á pena de morte. No momento do axustizamento ordénanlle que dé vivas a España e a Franco, ao que el responde: “ Ni viva España ni viva Franco, que viva la libertad que por ella voy a morir”. O verdugo pídelle perdón polo que vai facer e Amador contéstalle que faga o seu traballo que é polo que lle pagan. Morre con 32 anos. Mentres Amador estaba no cárcere, a súa nai pedía cartos e comida polas rúas para ver de liberalo. Estaba en tratos cunha familia de posibles que, falsamente, lle prometía liberar ao fillo. Ela leváballes todo o que conseguía e eles se aproveitaban dela e do seu sufrimento.

Historia archivística

• A documentación familiar (C-54/8) foi gardada por Isabel Domínguez Pan, irmá de Amador. Tíñaa en Villanueva de la Serena, Badajoz. Xa en vida Isabel avisa á súa filla Yolanda que nunca tire nada. Cando Isabel morre Yolanda herda a casa de Villanueva e a documentación que se gardaba nela. Yolanda dálle a documentación a Tomás Rodríguez, que a ofrece á Memoria Histórica da Coruña, o presidente da Asociación, Fernando Souto, anímao a facer doazón á RAG. Cousa que fai o 3 de marzo de 2017.
• Outra parte da documentación (C-54/9) foi gardada en Miodelo, Bergondo na casa da sogra de Amador, María Antonia Calviño Docampo. Juana Nogueira, cuñada de Amador e receptora de moitas das cartas, xunto coa súa filla Alicia Maroño son as que gardan a documentación e por mediación de Tomás Rodríguez chega a Academia.

Alcance e conteúdo

• Cartas dirixidas á súa familia desde as diferentes cárceres pola que pasou antes de ser agarrotado na Coruña.