Acción Católica

Referencia

• ES.GA.15078.AHDS/19.1.

Título

• Acción Católica

Fecha de creación

• 1881-01-01 / 1950-12-31. 1881 a 1950

Nivel de descripción

• Fondo

Historia institucional/Reseña biográfica

• O precedente do chamado asociacionismo relixioso seglar serían as Asociacións Católicas de Apostolado Social xurdidas en torno a 1848 co beneplácito de Pío IX, que no caso español daría lugar ao nacemento da Asociación de Católicos. No 1881 coa promulgación polo cardeal Moreno das Bases Constitutivas da Unión tan Desexada, séntanse os alicerces da posterior Acción Católica Española, para afianzar a concordia entre católicos e promover a súa acción conxunta. Pío X enviou unha encíclica aos bispos de Italia sobre a natureza e fin da institución de Acción Católica o 11de xuño de 1905 (vid. B. O. A. S. nº 2568 de 30 de novembro de 1927). Seguiron a esta, de León XIII, a "Rerum Novarum", a "Graves de Communire" e a "Ubi arcano Dei". O primeiro intento de regulamentar as súas competencias data de 1910, coa publicación das Normas de Acción Católica e Social en España, dadas polo cardeal Aguirre o 8 de xaneiro, nas que a acción católica e a acción social non están claramente discriminadas. O cardeal Guisasola contribuíu á fundación da Acción Católica da Muller e doutras dúas de carácter social chamadas Confederación Nacional Católico-Agraria e Confederación de Obreiros Católicos. No Regulamento da Xunta Central de Acción Católica establécese que sería unha institución de carácter permanente que tiña por obxecto: 1º. A preparación de congresos católicos, dacordo cos prelados nas dióceses dos que deban celebrarse. 2º. Levar a efecto as conclusións dos mesmos, aprobadas polos prelados. 3º. A dirección xeral da propaganda católica en tódalas súas ramas. As Bases para a Organización de Acción Católica Española aprobáronse pola Santa Sé o 2 de outubro de 1923, tendo presentes os anteriores Regulamentos de Acción Católica. No seu artigo 1º afirmábase que "A Acción Católica Española será un organismo que teña por fin a restauración do reinado social de Xesucristo, por medio do apostolado seglar, baixo a dirección da Xerarquía Eclesiástica; e estará formado coa unión de tódalas asociacións católicas, conservando cada unha a súa autonomía, que xunten en si estas propiedades: 1ª, que teñan vida nacional; 2ª, que non sexan políticas; e 3ª, que desenrrolen un fin conforme co fin xeral da Acción Católica". O artigo 3º establece que os órganos da Acción Católica eran a Xunta Central de Acción Católica, da que dependían directamente as Xuntas Diocesanas, e no seu grado as parroquiais; e as organizacións nacionais cos seus respectivos centros diocesanos e parroquiais. Neste regulamento descríbense polo miúdo as relacións entre estes órganos. Os Principios e Bases para a Reorganización da Acción Católica Española, publicados polo cardenal Reig e Casanova o 31 de outubro de 1926, falaban da creación de xuntas parroquiais nas que se organizarían os Presidentes das asociacións preexistentes. En ausenza destas, a xunta formaríase "por un grupo de fregueses escollidos entre os mellores". O seguinte conato de organización da Acción Católica, tralo fracaso do de 1926, data de novembro de 1931, establecéndose as catro ramas oficiais: Homes, Mulleres, Xóvenes (Rapaces) e Xóvenes (Rapazas), completado logo (1939). As súas dúas principais funcións serían a organización, formación e dirección dos fieis e a coordinación, orientación e promoción do Apostolado Seglar das demais institucións católicas de piedade, cultura, beneficencia e acción social, que poideran ser consideradas como auxiliares. A coordinación entre os organismos propios de Acción Católica e toda clase de asociacións católicas auxiliares solucionouse coa creación e clasificación dos tres tipos de socios colectivos. Acción Católica recoñece dúas clases de socios colectivos: as asociacións auxiliares e as protectoras. As primeiras divídense en adheridas (que exercen algún apostolado externo como as Conferencias de San Vicenzo de Paul, Asociacións Marianas, etc.) e cooperadoras (que poden colaborar nas obras do apostolado da Acción Católica, como as Cofradías do Santísimo Sacramento, o Apostolado da Oración, a Adoración Nocturna, as Congregacións das Fillas de María....). As segundas serían institucións católicas de cultura, beneficencia ou outras, que malia non ter carácter de asociación piadosa desexan colaborar. A suprema inspección correspondía ao Consello Nacional de Corporacións Católico Obreiras. Tamén cómpre mencionar pola súa especifidade a circular acerca da reorganización de Acción Católica no Arcebispado, de 30 de novembro de 1928. Nela, pola "necesidade urxente de reorganizar nesta Arquidiócese a obra chamada da Acción Católica en conformidade cos principios e bases establecidas para toda a Nación española" dispúxose: 1º. "Que se constitúa en Santiago a Xunta ou Consello Diocesano de Acción Católica, co correspondente Secretariado Xeral". 2º. "Que en tódalas cidades e vilas que a continuación se mencionan: A Coruña, Betanzos, Sada, Pontedeume, Ares, Muxía, Carballo, Corcubión, Ce, Muros, Noia, Porto do Son, Riveira, Caramiñal, Rianxo, Padrón, Cesures, Ordes, Arzúa, A Estrada, Cuntis, Caldas de Reis, Vilagarcía, Cambados, Sanxenxo, Pontevedra, Marín, Bueu, Cangas, Pontecaldelas e Cerdedo, se organicen [...] Xuntas Locais de Acción Católica Masculina e de Acción Católica da Muller, constituída cada unha por cinco membros polo menos, (Presidente, Secretario, Tesoureiro e dous Vocais), baixo a inmediata dirección dos señores Párrocos respectivos [...]". A primeira Asemblea Nacional de Acción Católica celebrouse en Toledo entre os días 4 e 9 de novembro de 1930. As Bases para a Reorganización de Acción Católica, aprobadas pola Santa Sé, datan de novembro de 1931. Nelas estipúlase que en cada diócese habería catro organismos xerais de Acción Católica: a) Homes b) Mulleres c) Xuventude masculina d) Xuventude feminina Os rapaces e rapazas agrupados nas diversas asociacións, consideraríanse como seccións de aspirantes para as respectivas xuventudes. Os Presidentes de cada un dos organismos citados constituirían a Xunta Diocesana de Acción Católica, xunto ás outras persoas elexidas polo Prelado e co seu Consiliario. Tódalas entidades católicas de piedade, beneficencia, cultura..., que non constituíran o organismo oficial da Acción Católica, deberían estar conectadas con ela dalgunha ou outra forma. Tales serían as Conferencias de San Vicenzo de Paúl, as Asociacións de Pais de Familia, as Congregacións Marianas... . No Concordato de 1953 (artigo 34º) autorizouse ás asociacións da Acción Católica española a desenvolver libremente o seu apostolado baixo a dependencia da xerarquía eclesiástica; aínda que para actividades doutro xénero estarían suxeitas á lexislación xeral do estado.

Alcance y contenido

• Na época moderna xurdiron varias manifestación de asociacionismo relixioso, motivo polo que a maior parte da documentación de cada unha destas asociacións aínda non se incorporou ao Arquivo Histórico Diocesano. Consérvase nas parroquias ou nas delegacións centrais de cada unha. Xa Pío IX, na Alocución Consistorial de 23 de maio de 1923, afirmaba que "A Acción Católica intenta a formación das conciencias según os principios de Xesucristo, tomando por guía á Xerarquía Eclesiástica e en relación cos deberes e necesidades individuais e sociais dos diversos estados e das diversas clases". A Acción Católica en España diferenciarase da Xunta Central e das Xuntas Diocesanas de Acción Católica, do Consello Nacional e dos Consellos Diocesanos de Corporacións Católico-Obreiras existentes, en que este organismo se constituía con asociacións católicas nacionais, que terían os seus representantes natos na Xunta Central e nas Xuntas Diocesanas, mentras que os antigos órganos nomeados, de dereito e de feito eran xuntas de persoas elexidas só polos Metropolitanos, as que non representaban entidades e eran máis ben, xuntas de propaganda e de organización, de axuda impulsora para as obras nacentes ou en período de formación, consolidación e/ou desenvolvemento. Así, as condicións para que unha Asociación poidese pertencer á Acción Católica Española eran: 1ª. Que a asociación tivese "vida verdadeiramente nacional", estivese ou non domiciliada en Madrid, "ou que, aínda sendo rexional ou provincial" fose estimada pola Xunta Central "digna de estenderse a toda España". 2ª. "A segunda propiedade que deben ter as asociacións é que, directamente, non se propoñan a política no modo xa anteriormente declarado". 3ª. Quedaban excluídas da Acción Católica Española por diversidade de fins, organización e métodos, as cofradías, ordes terceiras e congregacións meramente piadosas. En caso de que esistisen dúbidas, decidiría a Xunta Central se debían ser admitidas. Ao respecto Pío X sinalou o principio xeral de que "Vastísimo é o campo de Acción Católica, a cal por si mesma non esclúe absolutamente nada, de canto nalgún modo, directo ou indirecto, pertence á divina misión da Igrexa". No B. O. A. S. nº 2558, de 30 de xuño de 1927, cítanse ás "obras nacionais que deben formar a Acción Católica Española": Conferencias de San Vicenzo de Paul, Confederación Nacional Católico-Agraria, Confederación Nacional Católico-Obreira, Asociación Xeral para o estudio e defensa dos intereses da clase obreira, Asociación de San Rafael para emigrantes, Asociación Nacional de Pais de Familia, Xunta Nacional de Prensa Católica, Asociación Católica Nacional de Xóvenes Propagandistas, Asociación Nacional de Estudiantes Católicos, Xuventude Católico-Española, na que van incluídas as Congregacións Marianas, Xuventudes Antonianas, Asociacións de antigos alumnos... . Exclusivamente femininas: Acción Católica da Muller, Unión de Damas Católicas do Sagrado Corazón de Xesús, Instituto da Muller que Traballa (Barcelona), Confederación Nacional de Síndicatos Católicos Femininos, Xuventude Católica Feminina Española, Asociación de Estudiantes Católicas, Damas Propagandísticas... . Co fin de evitar intromisións, diferencias e loitas entre as mesmas entidades con mingua de Acción Católica, a Comisión Central da mesma circunscribirá a actuación de cada entidade aos fins que polos seus regulamentos lles competan, e se estes fosen imprecisos, terá atribucións para fixalos (B. O. A. S. nº 2559, de 15 de xullo de 1927). Desde o seu comenzo terá unha triple actuación: nacional, diocesana e parroquial. Esto orixinou tres clases de organismos: xuntas nacionais, diocesanas e parroquiais. Co nome de xuntas parroquiais desígnase "a reunión dalgunhas persoas, xeralmente en número reducido, agrupadas arredor do seu párroco, para axudalo cos seus consellos e co seu traballo no seu ministerio apostólico. Estas persoas serán sempre as que figuren ao fronte das asociacións que teña constituídas a parroquia, ou as que máis se distingan pola súa actividade no seo de ditas asociacións" (B. O. A. S. nº 2559, de 15 de xullo de 1927). Dous procedementos hai para constituir a xunta parroquial (B. O. A. S. nº 2560, de 30 de xullo de 1927) de Acción Católica: "ou dirixirse en xeral aos fregueses para anunciarlles de que se trata, e esperar que acudan os que se crean con aptitudes, ou escoller individualmente os que o párroco entenda que mellor poidan actuar neste orde, e chamalos, convencelos e preparalos. Esto último será de ordinario o mellor [...]. Posta dacordo a Xunta Parroquial coa Diocesana, cumprirá os acordos dela e comunicaralle as súas dúbidas [...]. O párroco non é atendido como antes; non ten forza para agrupar ao seu redor aos seus fregueses, nin menos para conducilos ao combate. Necesita coadxutores, e estes laicos, que non inspiren recelos nin prevencións, que poidan penetrar onde o párroco non pode. A Xunta Parroquial proporcionará estes coadxutores. Por eso foi definida por algúns, decindo [...] que a Xunta é O Párroco Agrandado, con ollos máis penetrantes para ver mellor a súa parroquia [...]". A Xunta Diocesana está constituída entre as parroquiais e a Central, composta por Presidentes ou representantes das asociacións que integran a Acción Católica Española (ou sexa, daquelas institucións que tiñan representantes na Xunta Central). As Xuntas Diocesanas tiñan como fin: 1º. Suscitar, organizar, alentar, guiar, desenvolver, asesorar e unir baixo a autoridade do Prelado, tódalas asociacións e obras, interesantes ao ben relixioso, moral e aínda material da Diócese. 2º. Promover a formación de Xuntas de Acción Católica parroquiais. O Prelado era o Presidente nato desta Xuntas Diocesanas, que designaría Presidente efectivo e Consiliario. Sería convinte que se dividira en comisións ou seccións para entender cada unha delas en determinadas obras. Estas, poderán ser todas ou parte das seguintes: de obras de ensino e educación, de obras de xuventudes e padroados, de obras de prensa e de propaganda, de obras de moralidade e caridade, de obras económicas e obreiras, de consultas e asesoramentos xurídicos. A Comisión Xeral ou Permanente, composta polo Presidente, Secretario e Tesoureiro xerais, e tantos vocais como Presidentes de comisións esistan, recibirá a conta que da súa actuación lle dean estas; tratará e resolverá as cuestións que xurdan entre sesión e sesión do Pleno da Xunta; remitirá a cada comisión as cuestións que lle competan; preparará a Asambleas Xerais... . Mentras non teñan un órgano de prensa propio, empregarían os Boletíns Oficiais do Arcebispado ou Bispado correspondentes. O Arquivo Histórico Diocesano custodia xa documentación remitida desde A Coruña e procedente da casa central de Acción Católica.

Existencia y localización de copias

• Existencia de copias: No existen copias